Vaas met bloemen

Dit schilderij van Rachel Ruysch is een van de weinige bloemstukken met een boeket dat duidelijk over zijn hoogtepunt heen is. De blauwe lis rechtsboven hangt er verlept bij, links dreigt de tulp ieder moment het eerste bloemblad te verliezen en precies in het midden van het boeket is zelfs al een uitgebloeide bloem verwijderd. De stengel is nog maar net afgeknipt, want hij ‘bloedt’ nog: de druppels vallen op de grote papaverbladeren, waarvan ze langzaam naar beneden glijden. Waarschijnlijk was het een grote rode slaapbol, die berucht is om zijn korte bloeitijd.

De opvallend lege plek in het boeket heeft als bijkomend effect dat het bloemstuk een sterke suggestie van diepte heeft. Eronder worden de witte rozen en de goudsbloem fel belicht, terwijl erboven het licht plotseling veel minder intens is, waardoor de bloemen in de halfschaduw naar achteren lijken te wijken. Hoe atypisch de verwelkte staat van het boeket ook mag zijn, met de ingenieuze compositie en de prachtige suggestie van lichtval en texturen is dit schilderij kenmerkend voor Ruysch en de hoge kwaliteit van haar werk.
Rachel Ruysch was dan ook een fenomeen in haar tijd. Het feit dat zij als vrouw een groot vakmanschap aan de dag legde, vond men fascinerend, temeer omdat Ruysch naast vele tientallen schilderijen, ook tien kinderen op de wereld zette, die zij, zo benadrukte ze met trots, stuk voor stuk zelf had opgevoed. Zij werkte bovendien tot op hoge leeftijd en schijnt zelfs op haar 84ste, twee jaar voor haar dood, nog geschilderd te hebben, iets dat de fascinatie voor haar persoon alleen maar heeft aangewakkerd.

Ruysch had het vak geleerd van Willem van Aelst bij wie zij in de leer was gegaan toen zij vijftien was. Maar ook haar vader, de befaamde Amsterdamse professor in de anatomie en plantkunde Frederik Ruysch, moet van invloed zijn geweest. Hij bezat een uitgebreide collectie curiositeiten, was amateur-schilder en leidde vanaf 1685 als hoogleraar plantkunde de Amsterdamse Hortus Botanicus. Met zo’n vader had Rachel Ruysch moeilijk een ander specialisme dan bloemen kunnen kiezen.

(dit is een bewerkte versie van een tekst die gepubliceerd is in: E. Runia, Bloemen in het Mauritshuis, Den Haag 2007, pp. 62-65)