Roofkunst - 10 verhalen

Nee, dat is helaas niet mogelijk. De tentoonstelling is gericht op een individuele bezoekers. Je kunt uiteraard voor meerdere personen binnen hetzelfde tijdslot tickets boeken. Wij bieden wel een uitgebreid aanbod aan rondleidingen door onze vaste collectie aan, die een mooie toevoeging zijn op het bezoek aan Roofkunst.

Door het gebruik van VR-brillen is de capaciteit van de tentoonstellingszaal lager dan gebruikelijk. Om de drukte te reguleren vragen wij jou daarom om te starten bij Roofkunst.

Ongeveer 40 minuten.

Door de beperkte capaciteit van de tentoonstelling, is het noodzakelijk om vooraf, online een tijdslot te reserveren. Wij verkopen voor de tentoonstelling geen tickets aan de kassa.

Om de drukte te kunnen reguleren zullen wij de tijdsloten strikt hanteren. Ben je vertraagd? Boek dan jouw ticket om via de support knop in onze ticketshop. 

Ja dat kan, mits er tickets beschikbaar zijn op een andere datum. Boek je reservering om via de support knop in onze ticketshop. Het annuleren van tickets is helaas niet mogelijk.

De afgelopen jaren is het thema roofkunst erg actueel geworden. Tot en met de 21ste eeuw was het volstrekt vanzelfsprekend dat voorwerpen in Europese musea die afkomstig waren uit voormalige koloniën daar werden getoond of werden opgeslagen in depots. De laatste jaren zijn diezelfde voorwerpen onderwerp van discussie geworden: moeten ze worden teruggegeven aan de landen van herkomst? En zo ja, hoe en wanneer? Alles tegelijkertijd of in delen? Aan wie geef je deze voorwerpen terug: aan de staat, aan persoonlijke erfgenamen, aan het gebied waaruit het geroofd is? Hoe belangrijk is herkomstonderzoek en samenwerking met experts uit de herkomstlanden? Hoe verhoudt koloniale roofkunst zich tot andere vormen van roofkunst, zoals die van Napoleon of de nazi’s? Zijn er paralellen of staan juist al die casussen op zich?

Martine Gosselink, directeur van het Mauritshuis, kwam op het idee om conservatoren en kunstenaars te laten samenwerken om dergelijke vragen rondom roofkunst naar voren te brengen. Vragen waarop de tentoonstelling wellicht niet meteen een pasklaar antwoord heeft, maar die hopelijk wel leiden tot debat en discussie. Centraal staat de vraag: wat moet de toekomst van roofkunst zijn die nu in musea over de hele wereld (en speciaal in Europa) wordt getoond of bewaard in depots?

Zowel de vormgeving als de inhoudelijke storytelling zijn essentieel voor de achterliggende gedachte van de tentoonstelling: bezoekers een blik bieden op de beladen geschiedenis van de museale objecten, en een mogelijke toekomst van roofkunst en restitutie. Het Mauritshuis en gastcuratoren Jongsma+O’Neill onderzoeken hoe het toekomstige museum er uit zou zien nadat (een deel van) de collectie is teruggegeven. In de tentoonstelling wordt ook nagedacht over objecten die naar alle waarschijnlijkheid niet teruggegeven (kunnen) worden. Van deze objecten kan de geschiedenis nooit meer geheel worden achterhaald of zijn geen rechtmatige eigenaren meer aan te wijzen.

Belangrijk is daarbij de vraag: wie bepaalt of er replica’s gemaakt mogen worden van de originele roofkunst? Moeten bij restitutie ook reproductierechten worden overgedragen? Zouden musea originele stukken – of replica’s ervan – in de toekomst nog moeten presenteren, onderzoeken en dupliceren, en zo ja, hoe?

Maar vooral wil het Mauritshuis met deze tentoonstelling aantonen hoe complex de realiteit rondom roofkunst is. Elke casus is een casus op zich. Er is geen one size fits all solution. Elk object kent zijn eigen verhaal en daarmee ook zijn eigen onderzoek en zijn eigen toekomst. Elk object is ooit, met een eigen doel gemaakt en in een bepaald gebied tot stand gekomen. Door geroofd te worden is het object losgerukt uit die eigen omgeving. En daarna werd het ineens een museaal object, losgezongen van alles waartoe / tot wie het ooit behoorde. Om recht te doen aan historisch onrecht is restitutie van objecten een heel kleine schakel. Maar door in gezamenlijkheid, met alle stakeholders, goed te kijken naar hoe we die weggenomen voorwerpen terugkrijgen bij de oorspronkelijke eigenaren, zetten we toch een heel klein beetje recht.

Stuur een e-mail naar mail@mauritshuis.nl. Wij zorgen ervoor dat deze bij de juiste collega terecht komt. 

De thema’s kolonialisme en slavernij (onverbrekelijk verbonden met het thema roofkunst) zijn zeer verweven met het Mauritshuis, doordat de bouwer van het Mauritshuis, Johan Maurits van Nassau-Siegen, gouverneur was van de kolonie Nederlands-Brazilië én in tot slaaf gemaakten handelde. Na acht jaar gouverneurschap (1636-1644) nam hij, op zijn reis terug naar Den Haag, al dan niet zonder toestemming van de oorspronkelijke eigenaren, talloze objecten mee, militaria, sieraden, ceremoniële objecten, maar ook mensen en (opgezette) dieren. Wat hij precies meenam is niet duidelijk. Zeker is, dat van de voorwerpen in het Mauritshuis vandaag de dag zelf niets meer is terug te vinden. In 1704 werd het Mauritshuis namelijk getroffen door een verwoestende brand die het gehele gebouw (behalve de buitenmuren) in de as legde.

Tot 1875 was op de eerste verdieping van het Mauritshuis (vanaf 1822 museum) het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden gevestigd. Daarin waren onder meer koloniale voorwerpen, zoals het kanon van Kandy, te zien. Maar in 1875 werden die uit het museum gehaald en verdeeld onder verschillende andere musea, waaronder het Haags Historisch Museum en het Rijksmuseum. Deze zomer werd bekend dat de Nederlandse Staat het kanon van Kandy zal restitueren aan Sri Lanka, van waaruit het in 1765 werd geroofd.

Inmiddels is er een restitutiedocument ondertekend. Op 28 augustus ondertekende Staatssecretaris Uslu van Cultuur en Media in Sri Lanka een overeenkomst waarmee ze zes geroofde culturele voorwerpen officieel teruggeeft aan het Zuid-Aziatische land. Het gaat om objecten die tijdens de koloniale bezetting onterecht in Nederlandse handen zijn gekomen. Daaronder het Kanon van Kandy.

Daarnaast roofden Franse revolutionaire troepen in 1795 de gehele collectie van Prins Willem V tijdens de Franse bezetting van Nederland (1795-1813). Deze schilderijen kwamen terecht in het Louvre waar enkele jaren het Musée Napoleon was gevestigd. Na de val van Napoleon keerde een groot deel van de geroofde schilderijen weer terug naar Nederland, waar ze in 1822 een plek vonden in het nieuw geopende Mauritshuis.

Ten slotte beheert het Mauritshuis 25 schilderijen uit de Nederlands Kunstbezit-collectie. Deze objecten zijn tijdens het naziregime geroofd, geconfisqueerd of aangekocht. Na de oorlog kwamen ze onder beheer van de Nederlandse Staat. Daarnaast zijn ook enkele andere schilderijen die na 1945 door het Mauritshuis zijn verworven tijdens de oorlog geroofd van de oorspronkelijke eigenaren. De afgelopen decennia worden verzoeken tot teruggave weer in behandeling genomen en zijn objecten geretourneerd aan de erven van de rechtmatige eigenaren. De tentoonstelling Roofkunst laat een schilderij zien dat is geroofd door de nazi’s, teruggekeerd is naar zijn (Joodse) eigenaren en daarna door het Mauritshuis in 1947 is aangekocht: Rembrandt, Late zelfportret, 1669. Voor meer informatie over de NK-collectie:

Er is geen koloniale roofkunst meer, want vanaf het moment dat de voorwerpen van het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden verhuisd werden in 1875, waren in het Mauritshuis alleen nog schilderijen te zien, die allemaal geen koloniale herkomst hebben. De schilderijen van Frans Post en Albert Eckhout werden daarna pas aan de collectie toegevoegd.

Ja, veel voorwerpen die Johan Maurits mee had genomen uit Brazilië. Er was veel tropisch hardhout in het Mauritshuis verwerkt en op de wanden waren fresco’s aangebracht met Braziliaanse landschappen en andere taferelen. De grote zaal op de bovenverdieping stond vol met kunst en voorwerpen uit Brazilië, zoals hoofdtooien, edelstenen, veren, schelpen, speren en opgezette dieren. Mogelijk hingen er ook schilderijen met Braziliaanse landschappen en flora en fauna, die Johan Maurits door Albert Eeckhout en Frans Post had laten schilderen.

Die kwamen terecht in het Louvre waar ze na de val van Napoleon in 1815 door Nederland weer werden teruggehaald. Niet álle schilderijen: zo’n 67 werken waren al verdeeld over Franse musea en die hangen daar tot op de dag van vandaag. De collectie die wel terugkeerde, vormde in 1822 de basis voor de collectie in het Mauritshuis toen dat museum in dat jaar werd geopend.

In de tentoonstelling komt de bezoeker in aanraking met drie groepen authentieke objecten en replica’s, drie virtual reality-experiences en drie video-installaties. De presentatie van de juist deze combinatie van objecten in Roofkunst benadrukt het doel om de beladen geschiedenis van deze museale objecten duidelijk zichtbaar te maken aan het publiek. Met het tentoonstellingsontwerp van Trapped in Suburbia stappen bezoekers een andere wereld in, een wereld die die lijkt op een museumdepot. 

Creatief duo Eline Jongsma en Kel O'Neill (NL-VS) gebruikt innovatieve vertelmethodes om de impact van de geschiedenis op de hedendaagse samenleving te onderzoeken. Hun Emmy-genomineerde en Webby-geëerde immersive films en documentaires worden vertoond op wereldberoemde locaties, waaronder Tribeca, SXSW, The New York Film Festival en Rencontres d'Arles. Ze ontvingen fellowships van het Sundance Institute, het Economist Media Lab en de Eisenhower Fellowships, en wonnen de Tim Hetherington Visionary Award en de IDFA DocLab Special Jury Award for Creative Technology.

Al in een vroeg stadium is het duo Eline Jongsma en Kel O’Neill van Jongsma+O’Neill gevraagd om als creative leads en gastcurators de framing en storytelling te ontwikkelen in samenwerking met conservatoren en onderzoekers. Als kunst- en filmduo hebben zij al meer dan tien jaar ervaring met non-fictie projecten, waaronder films, interactieve documentaires en VR-ervaringen. In de tentoonstelling zetten Jongsma+O’Neill zeer vernieuwende presentatiemiddelen in om het verhaal van de objecten te vertellen. Onder meer met virtual reality experiences en 3-D modellen nodigen zij de bezoekers uit na te denken over de vragen die in deze tentoonstelling centraal staan. Hoe en waarom werden deze objecten geroofd? Hoe gaan wij hier als museum mee om? Wat zou de gewenste toekomst van deze objecten moeten zijn?

Het Humboldt Forum is Berlijn heeft een zeer grote collectie koloniale objecten, het Mauritshuis kwam met dit museum in contact en vroeg of zij met ons wilden samenwerken. De tentoonstelling wordt na het Mauritshuis getoond in het Humboldt Forum. 

Het Humboldt Forum, dat in 2021 voor het publiek werd geopend, is een samenwerking tussen de Stiftung Humboldt Forum im Berliner Schloss; de Stiftung Preussischer Kulturbesitz voor collecties van het Ethnologisches Museum en het Museum für Asiatische Kunst van de Staatliche Museen zu Berlin; de Humboldt-Universität zu Berlin voor het Humboldt Labor; en het Stadtmuseum Berlin voor de tentoonstelling BERLIN GLOBAL. Terwijl het Mauritshuis geen koloniale objecten (meer) in zijn collectie heeft, heeft het Humboldt Forum een zeer uitgebreide verzameling voorwerpen uit voormalige koloniën, beheerd door het Etnologisches Museum en het Museum für Asiatische Kunst.