George Stubbs - De man, het paard, de obsessie

George Stubbs: de man

Hoewel George Stubbs hier in Nederland nog nagenoeg onbekend is, hoort hij in Engeland zonder twijfel thuis in het rijtje met beroemde achttiende-eeuwse kunstenaars zoals Joshua Reynolds, Thomas Gainsborough en William Turner.

We focussen ons in deze tentoonstelling op de belangrijkste periode in de carrière van Stubbs: de jaren vijftig en zestig van de achttiende eeuw. Via de portretschilder Joshua Reynolds was Stubbs in contact gekomen met de elite van Engeland. Stubbs ontwikkelde zich vervolgens tot dé paardenportrettist van zijn land. Het paard was een statussymbool en vermogende eigenaren wilden graag een portret van hun snelste en mooiste paarden aan de muur.

De jonge jaren van George Stubbs

George Stubbs (1724-1806) werd geboren in Liverpool en werkte als kind in de leerhandel van zijn vader. Al op jonge leeftijd bleek Stubbs talent voor tekenen te hebben. Een buurman gaf hem botten van dieren, die hij thuis natekende. Zijn interesse in de combinatie van anatomie en kunst werd zo al vroeg gewekt. Stubbs’ vader hoopte dat zijn zoon hem op zou volgen in het familiebedrijf, maar George droomde er op zijn beurt van om kunstenaar te worden. Hij voegde de daad bij het woord en ontwikkelde zich met succes als autodidact tot portretschilder van de plaatselijke elite. Dankzij zijn inkomsten als portretschilder kon Stubbs het zich financieel permitteren om zich daarnaast haast obsessief te storten op zijn grote passie: het schilderen van paarden vanuit een anatomische, zelfs wetenschappelijke basis. Hij was er namelijk van overtuigd dat de bestudering van de natuur noodzakelijk was om ware kunst te kunnen maken. Dit maakt Stubbs bij uitstek een man van zijn tijd: de 'Verlichting'.

Het paard

Hoewel Stubbs ook mensen en tal van andere diersoorten heeft vereeuwigd, waren het de levensechte paardenportretten waarmee hij zich als kunstenaar onderscheidde. Uniek aan Stubbs’ portretten van paarden is dat hij er niet alleen in slaagde om het uiterlijk van het paard vast te leggen, maar ook het karakter van het dier tot uitdrukking te brengen, zoals in dit uitzonderlijk levendige portret van de volbloed Blank.

Van elite-portrettist tot paarden schilder

Stubbs maakt als jonge kunstenaar eerst naam als portretschilder van de elite, daar viel tenslotte goed geld mee te verdienen. Hij was redelijk populair en zijn opdrachten stelden hem uiteindelijk financieel in staat om zich te verdiepen in zijn andere passie: anatomie. Hij vestigde zich in York, waar hij anatomisch onderwijs kreeg. Daar kwam hij op het idee om in de paardenanatomie te duiken. Het paard was het enige dier waar al een exclusieve anatomische studie aan was gewijd, maar die voldeed niet meer aan de wetenschappelijke standaard. Stubbs zag hier een uitdaging en kans om zich te profileren. Hij stortte zich achttien maanden lang op de eigenhandige ontleding van paardenlichamen en het maken van anatomische tekeningen. Omdat hij zijn werk uiteindelijk wilde publiceren in een boek, was het noodzakelijk om de tekeningen om te zetten in prenten. De etstechniek van Stubbs liet echter nog te wensen over, dus hij vertrok naar Londen waar hij hoopte samen te werken met vooraanstaande

prentmakers. Geen van hen zag deze uitdagende klus zitten, dus besloot Stubbs zich alsnog te bekwamen in het etsen. Zijn overstap naar Londen was toch een succes: in de hoofdstad legde hij de juiste contacten en kreeg hij zijn eerste belangrijke opdrachten als paardenschilder. Paardenschilderijen waren in die tijd bijzonder in trek. Dat hing samen met de populariteit van paardensport - en dan vooral de rensport. Adellijke families bezaten vaak dure (ras)paarden, een statussymbool in de 18e eeuw, en zagen dus maar wat graag hun paard vereeuwigd. Kenmerkend voor Stubbs’ werk zijn zijn ongekend levensechte portretten van paarden; ze waren direct herkenbaar voor hun eigenaren.

Whistlejacket

Op de tentoonstelling is ook het levensgrote portret van Whistlejacket te zien. Het schilderij, dat tegenwoordig onderdeel is van de collectie van de National Gallery in Londen, is het meest geliefde werk uit Stubbs’ oeuvre en is slechts één keer eerder buiten het Verenigd Koninklijk tentoongesteld.

Eclipse

Waar de hengst Whistlejacket zijn faam vooral dankt aan Stubbs’ schildertalent, is de legendarische reputatie van het renpaard Eclipse geheel aan zijn eigen kwaliteiten te wijten. Eclipse was het beroemdste en succesvolste renpaard van de achttiende eeuw. Niet alleen het portret dat Stubbs maakte van Eclipse is in de tentoonstelling te zien, ook Eclipse zélf heeft de overtocht naar Nederland gemaakt. Althans: zijn skelet.

De obsessie

Aan het succes van George Stubbs lag een diepgravende studie van de anatomie van het paard ten grondslag. Door eigenhandig paarden te ontleden wist Stubbs hen op een ongekend levensechte wijze te schilderen.

In 1766 publiceerde Stubbs het boek The Anatomy of the Horse. Een baanbrekende publicatie met gedetailleerde illustraties waarvoor de kunstenaar internationaal veel waardering kreeg: het werd hét standaardwerk op het gebied van de anatomie van het paard.

De tentoonstelling bevat naast 13 schilderijen ook 10 anatomische tekeningen van Stubbs.

Stubbs' keuze voor de anatomie van paarden

In York is Stubbs op het idee gekomen om zich te richten op de bestudering van de anatomie van het paard. Naast de mens was het paard het enige dier waaraan eerder exclusief een anatomische publicatie was gewijd. De belangrijkste studie tot dan toe, 'Dell'Anatomia et dell'informita del Cavallo', uit 1598, voldeed echter niet meer aan de 18e-eeuwse wetenschappelijke standaard. George Stubbs, die een flinke uitdaging niet uit de weg ging, zag dit als dé kans om zich te profileren. Hij was ervan overtuigd dat je om een paard waarheidsgetrouw te kunnen weergeven, je moet weten hoe het in elkaar zit. Dus besloot hij om zelf paarden te gaan ontleden.

Stubbs werkwijze: fascinerend en behoorlijk merkwaardig

Uit Stubbs' memoires kunnen we opmaken hoe hij te werk ging. Zo is bekend dat de (veelal oude) paarden speciaal voor de ontledingen werden gedood. Dat kon ook niet anders: in de 18de eeuw was het onmogelijk om paarden die een natuurlijke dood gestorven waren, gekoeld te bewaren en te vervoeren. Stubbs trok zich voor de ontledingen terug op een boerderij met een grote schuur in Horkstow. Nadat de paarden dood waren gebloed, werd er een was-achtige vloeistof in de aders en zenuwen geïnjecteerd om de natuurlijke vorm te behouden. Het paard werd vervolgens met haken aan een metalen staaf gehangen, die aan het plafond van zijn werkplaats was bevestigd. De hoeven rustten op een horizontale plank, waardoor het paardenlichaam een staande houding kreeg. Stubbs werkte gemiddeld zes tot zeven weken aan één kadaver. Hij haalde het paard laagje voor laagje uit elkaar. Zo kreeg hij inzicht in de verschillende spierlagen. Na zoveel weken moet de stank ondraaglijk zijn geweest, maar niets weerhield Stubbs van zijn studie. De prachtige anatomische tekeningen die bewaard zijn gebleven geven een indrukwekkend beeld van Stubbs' toewijding en nauwkeurigheid. Het is lastig voor te stellen dat ze onder zulke Spartaanse condities zijn ontstaan.

The Anatomy of the Horse

In 1766, 10 jaar na de start van zijn project, publiceerde Stubbs het boek The Anatomy of the Horse - all done from Nature. Een baanbrekende publicatie van ruim 50.000 woorden en geïllustreerd met 18 gedetailleerde prenten. De kunstenaar kreeg internationaal veel waardering voor zijn boek: het werd hét standaardwerk op het gebied van de anatomie van het paard. Kunstenaars, anatomen, dierenartsen en paardenliefhebbers maakten er dankbaar gebruik van. Het was een prachtige publicatie waarin anatomische wetenschap en kunstenaarschap op spectaculaire wijze samenkwamen. De tentoonstelling George Stubbs - De man, het paard, de obsessie bevat naast 13 schilderijen ook 10 anatomische tekeningen van Stubbs en twee exemplaren van het boek The Anatomy of the Horse.

Raakvlakken met het Mauritshuis

Het oeuvre van Stubbs heeft interessante raakvlakken met enkele zeventiende-eeuwse kunstwerken in het Mauritshuis. Vergelijk tijdens een bezoek aan de tentoonstelling het werk van Stubbs met Rembrandts Anatomische les van Dr Nicolaes Tulp, de levensgrote Stier van Paulus Potter en het werk van de paardenschilder Philips Wouwerman. Het laat goed zien hoe de Europese schilderkunst zich in de achttiende eeuw, mede onder invloed van de Verlichting, ontwikkelde.

Samenwerking MK Gallery, Milton Keynes

De tentoonstelling komt tot stand in samenwerking met de MK Gallery in Milton Keynes (Groot-Brittannië), waar de tentoonstelling George Stubbs: ‘All done from Nature' van 11 oktober 2019 tot en met 26 januari 2020 te zien was. De tentoonstelling daar is een overzicht van het gehele oeuvre van George Stubbs, terwijl het Mauritshuis de focus legt op het hoogtepunt van Stubbs zijn carrière.