De VR experience neemt je mee naar de tempel van Goa Lawah op Bali, waar net een veldslag heeft plaatsgevonden. De kris die je hier ziet werd meegenomen van een onbekende strijder.
“Gedragen door een hooggeplaatst iemand, veroverd in Kasoemba”: zo werd dit Balinese steekwapen in 1851 beschreven in het Ethnologisches museum in Berlijn. De kris behoorde tot een schenking van Claus Rodenburg, een Duitse verzamelaar die voor het Nederlandse koloniale bestuur had gewerkt op Sumatra en Java.
De verovering bij ‘Kasoemba’ (het dorp Kusamba) verwijst naar de Derde Bali-oorlog van 1849, die in Nederlandse bronnen vaak zacht wordt uitgedrukt als de ‘derde Bali-expeditie'. Deze militaire actie volgde op twee eerdere oorlogen in het noorden van Bali. Het conflict zou zijn aangewakkerd doordat Balinezen gestrande Nederlandse schepen hadden geplunderd. Nederland gebruikte die plundering als excuus om, met veel geweld, een poging te doen het hele eiland te onderwerpen aan het Nederlands regime.
Nadat het noorden van Bali was ingenomen, richtte het Nederlandse leger zich in deze ‘expeditie’ op het zuidelijk gelegen koninkrijk Klungkung. Vanaf de kust bij Padangbai passeerden de troepen het hindoeïstische tempelcomplex Goa Lawah, waar zij bij een veldslag honderden Balinese slachtoffers maakten.
In eerste instantie trokken de Balinezen zich terug, maar ze gaven zich niet zomaar gewonnen. Tijdens een nachtelijke hinderlaag in het dorp Kusamba wisten de Balinezen de Nederlandse generaal-majoor Michiels dodelijk te verwonden. Dit incident maakte een voorlopig eind aan de oorlog.
Uiteindelijk werd Klungkung, als laatst overgebleven koninkrijk van Bali, in 1908 alsnog met veel bloedvergieten ingelijfd bij de kolonie Nederlands-Indië.
Magische kogel
Terwijl Balinezen hun binnenlandse conflicten vaak uitvochten met krissen, was tegen de Europese vijand zwaarder geschut nodig. Zo werd de Nederlandse generaal-majoor Michiels tijdens de nachtelijke hinderlaag niet gedood door een kris maar door een kogel van de I Seliksik (vuurwapen). Het verhaal ging dat je met dit magische wapen de vijand niet kon missen. Volgens de overlevering was het de zus van de koning van Klungkung, Ida Dewa Agung Istri Kanya, die de aanzet had gegeven tot de nachtelijke hinderlaag. Op Bali heeft zij inmiddels een heldenstatus gekregen.
Perspectief
In Nederland ziet men het einde van de Kusamba-oorlog doorgaans niet als een nederlaag en wordt de succesvolle slag bij Goa Lawah benadrukt. Op Bali daarentegen wordt het doden van generaal-majoor Michiels als overwinning op de Nederlanders gezien.
De Nederlandse geschiedschrijving kenmerkt zich door koloniale termen die het gruwelijke karakter van de oorlog verhullen. Je leest vaak over “expedities” in plaats van oorlogen. Daarnaast is het Balinees verzet lange tijd afgezwakt of verkeerd begrepen. Zo eindigde in Klungkung de oorlog definitief in 1908 met een puputan, waarbij de koninklijke familie zichzelf collectief doodde. Westerse historici interpreteerden dit ritueel als wanhoopsdaad, maar feitelijk getuigt deze Balinese traditie van wilskracht: een laatste verdediging van waarheid en gerechtigheid.
