Je kijkt naar replica's en gietvormen van de zogenaamde ‘Benin Bronzen’, religieuze en koninklijke beeldhouwwerken uit het koninkrijk Benin, in het huidige Nigeria. De gipsen afgietsels, gemaakt in de eerste helft van de 20ste eeuw, zijn beschilderd zodat ze sprekend op de originele beelden lijken. Ongeveer 5.000 originele objecten, geroofd uit Benin, zijn te zien in 131 instellingen over de hele wereld. Slechts een fractie bevindt zich in het land van oorsprong.
De beroemde Benin Bronzen staan symbool voor het koloniale onrecht dat gepaard ging met de westerse verzamelwoede. Het overgrote deel van Benin-collecties in niet-Afrikaanse landen is te herleiden tot de roof in 1897. In het koninkrijk Benin maakte de Britse bezetter zich destijds schuldig aan massamoord, verwoesting en plundering.
Dit wangedrag kan worden gezien als een gevolg van de Conferentie van Berlijn van 1884. Het Afrikaanse continent werd verdeeld onder verschillende Europese landen. Het in Nigeria gelegen Benin werd toegewezen aan de Britten. Een poging om hun handelspositie te verzekeren bij Oba Ovonramwen, de toenmalige heerser van Benin, liep uit op een gewapend conflict.
Londen antwoordde met de beruchte ‘strafexpeditie’, waarbij het Beninse leger werd verslagen. In het afgebrande paleis van de vorst ‘vonden’ Britse soldaten duizenden objecten van grote artistieke waarde. Deze werden meegenomen en verhandeld en kwamen terecht bij musea en particuliere collecties in Europa en Noord-Amerika. Ook het Berlijnse Ethnologisches Museum profiteerde van het conflict; toenmalig conservator Von Luschan bouwde een enorme collectie op.
Al sinds 2010 wordt er door Europese musea en Nigeriaanse partners gesproken over de toekomst van deze objecten. De Benin Dialooggroep legde de basis voor onderhandelingen tussen overheden over restitutie. In 2022 is het eigenaarschap van 514 originele Benin Bronzen door het Ethnologisches Museum in Berlijn overgedragen aan Nigeria. Tot dan bezat het museum één van de grootste collecties Beninkunst ter wereld.
Met de teruggave is ook de productie en verkoop van replica’s stopgezet. Dit maakte nieuwe vragen los: wie bepaalt of er replica’s gemaakt mogen worden van de originele Bronzen? Moeten bij restitutie ook reproductierechten worden overgedragen? Zouden musea originele Benin Bronzen – of replica’s ervan – in de toekomst nog moeten presenteren, en zo ja, hoe? Een doorlopend gesprek met vele facetten en mogelijke uitkomsten.
Handel en productie
Gelegen rond de Nigerdelta was het koninkrijk Benin meer dan 500 jaar een belangrijke regionale macht in West-Afrika. Tegenwoordig ligt het grondgebied van het historische koninkrijk Benin in Nigeria (niet te verwarren met het buurland Benin). Al in de 15de eeuw bestonden er nauwe handelscontacten met Europa. Zo kwamen materialen binnen handbereik die ook nodig waren voor de productie van de beelden, zoals messing. Het contact met Europa blijkt ook uit de onderwerpskeuze: een aantal Beninse sculpturen verbeeldt Portugese handelaren en soldaten.
Restitutie en meer
Met de oprichting van de Benin-dialooggroep in 2010 zijn de eerste stappen gezet voor samenwerking en teruggave. In juli 2022 bereikten Duitsland en Nigeria een akkoord over de teruggave van de Benin Bronzen. Het eigendom van de 514 objecten uit het Ethnologisches Museum werd overgedragen aan Nigeria. Met de 168 bruiklenen die in Berlijn achterblijven wordt stilgestaan bij de roofgeschiedenis en het restitutieproces, evenals bij hun betekenis als Nigeriaans cultureel erfgoed. Naast de samenwerking op objectniveau wordt er gewerkt aan het opleiden van Nigeriaanse conservatoren, het versterken van culturele infrastructuur en het stimuleren van hedendaagse kunst.
Replica’s
Kort na de roof van de Benin Bronzen startte de Gipsformerei met de productie van replica’s. Deze Berlijnse instelling maakt al sinds 1819 gipsen afgietsels van beroemde kunstwerken. Sinds de restitutie van de originele Bronzen in 2022 is de reproductie ervan stopgezet. Onderzoek naar de historische replica’s gaat door omdat ze een rol spelen in koloniale kwesties. Zo zijn de replica’s van twee koninklijke Benin-tronen verbonden aan een vroege restitutiezaak. Toen de koning van Benin in 1935 verzocht om teruggave van de authentieke tronen, antwoordde Berlijn dat hij ze op eigen kosten kon laten reproduceren.
