Vanaf 1933 werden joden in Duitsland systematisch uit het economische en sociale leven verbannen. In februari 1939 verplichtte het naziregime alle Duitse joden om hun kostbare edelmetalen in te leveren bij gemeentelijke pandjeshuizen. Dit gebeurde kort na de ‘Kristallnacht’, waarbij op grote schaal joodse huizen, winkels en synagogen werden geplunderd of verwoest. In de daaropvolgende jaren werden tienduizenden joden gedeporteerd naar getto's en concentratiekampen. De in beslag genomen kostbaarheden werden gebruikt om de oorlog te bekostigen.
Tijdens de oorlog kocht het Märkisches Museum – het huidige Stadtmuseum – ruim 235 kilo van het in Berlijn ingenomen zilver. Toenmalig directeur Stengel zei dat het zilver gered moest worden van omsmelting en dat er een overzicht van 150 jaar zilverkunst bijeengebracht moest worden. Na de oorlog bleek de meerderheid van het ingezamelde zilver verdwenen.
Gedwongen afgifte
De verplichting aan Duitse Joden om hun kostbaarheden in te leveren was een strategische zet van het naziregime. Met deze regeling werd de opbrengst ervan eigendom van de staat. De gemeentelijke pandjeshuizen betaalden de Joodse eigenaren per gram voor de edelmetalen - ongeacht de artistieke of historische waarde. De betaling stond gelijk aan ongeveer 1/10 van de marktprijs, minus 10% administratiekosten. De Joodse eigenaren ontvingen dus een fractie van de werkelijke waarde. De meeste objecten werden omgesmolten; duurdere stukken werden doorverkocht. Kunstvoorwerpen gingen voor vriendenprijsjes naar musea. Het Märkisches Museum kocht circa 132 kilo bij de Zentralstelle des Reiches, de opslagplaats voor de meest hoogwaardige objecten in heel Duitsland.
Onderzoek
Het onderzoek naar de Joodse eigenaren van het zilver bleek ontzettend lastig. De meer dan 4000 zilveren objecten werden nadat ze in het Märkisches Museum aankwamen vrijwel direct gedocumenteerd in inventarisboeken. Hiervan is slechts één boek bewaard gebleven. Tijdens de oorlog is bovendien veel zilver kwijtgeraakt. Mogelijk zijn deze voorwerpen in 1945 door Russen geplunderd of liggen ze nog ergens ondergronds opgeslagen. In het Oost-Duitse tijdperk is er geen onderzoek gedaan naar de herkomst van het zilver. Pas in de jaren 90 kwam er opnieuw aandacht voor, maar ondanks alle inspanningen konden geen erfgenamen meer worden achterhaald.
Restitutie en schikking
In 1998 startte het Stadtmuseum een nieuw onderzoek in samenwerking met de Claims Conference, een organisatie die sinds 1951 opkomt voor de belangen van Holocaustslachtoffers. Omdat er geen erfgenamen konden worden aangewezen, werd gezocht naar een alternatieve oplossing. Dit leidde in 2016 tot een collectieve claim van het zilver in het Stadtmuseum. In 2022 werd een financiële schikking getroffen tussen de Claims Conference en het museum. Het markeerde de herdenking van 70 jaar Verdrag van Luxemburg, waarmee West-Duitsland zich had gecommitteerd aan herstelbetalingen aan de staat Israël en individuele Joodse slachtoffers.
