7 september 2017 - 14 januari 2018
Beter een goede buur dan een verre vriend. In het najaar van 2017 vertelt het Mauritshuis het verhaal van de Vlaamse portretkunst aan de hand van een keuze uit de beste Vlaamse portretten van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA).
Portret van Philippe de Croy door Rogier van der Weyden
De edelman Philippe de Croy (1434–1482) was volgens een eigentijdse geschiedschrijver slim, welbespraakt en diplomatiek. Hierdoor verwierf hij al jong een vooraanstaande positie aan het hof van de hertog van Bourgondië. Gedurende zijn loopbaan toonde hij zich een rasopportunist, die zonder scrupules de kant van de tegenpartij koos wanneer hem dat beter uitkwam.
Hij liet rond 1460 zijn portret schilderen door Rogier van der Weyden. Deze schilder was bijzonder geliefd aan het Bourgondische hof, omdat hij zijn modellen zowel levensecht als voornaam wist weer te geven. Het wekt dan ook geen verbazing dat de jonge en ambitieuze Philippe – hij is hier midden twintig – juist voor Rogier heeft gekozen. Met zijn hoekige gezicht, langgerekte neus en geprononceerde adamsappel is hij herkenbaar en tegelijkertijd gestileerd in beeld gebracht.
Hij maakt een biddend gebaar; zijn handen met de lange, dunne vingers spelen een prominente rol. Oorspronkelijk richtte Philippe zijn gebed tot Maria met het Christuskind, die stonden afgebeeld op de linkervleugel van het tweeluik waartoe dit paneel ooit behoorde.
Portret van Abraham Grapheus door Cornelis de Vos
Meestal werden portretten geschilderd in opdracht van de geportretteerde of diens familie. In het geval van Abraham Grapheus kwam het idee van de schilder Cornelis de Vos. Hij schonk het portret in 1620 aan de gildekamer van het Antwerpse Sint-Lucasgilde, toen hij daarvan deken (hoofdbestuurder) was. Met zijn karaktervolle kop was de oude Grapheus een bekend gezicht in het Antwerpse schildersmilieu. Als ‘knaep’ (een soort huismeester) zorgde hij voor het dagelijkse reilen en zeilen van het Sint-Lucasgilde. Tot zijn vele taken behoorde ook het organiseren van de gildefeesten.
De Vos heeft Grapheus afgebeeld zoals hij hem bij dergelijke feesten vaak moet hebben meegemaakt. Met een schort om zijn middel en een schenkkan in de hand kijk hij streng naar iets dat zich buiten het beeldvlak afspeelt, klaar om in te grijpen. De versierselen op zijn borst zijn zogenoemde breuken: zilveren draagtekens in de vorm van een schild die toebehoorden aan het gilde.
Dit bijzondere portret werd speciaal voor de tentoonstelling gerestaureerd. Na het verwijderen van de sterk verdonkerde vernis kwam de oorspronkelijke verflaag vrijwel geheel intact tevoorschijn. Hierdoor is nu weer goed is te zien hoe virtuoos het portret is geschilderd.
