De opvoeding van Zeus

Dit is een scène uit de babytijd van de Griekse oppergod Zeus. Zeus werd niet door zijn ouders maar door nimfen opgevoed. Een normale jeugd was onmogelijk, want zijn vader Cronos had de gewoonte zijn eigen kinderen te verslinden. Nadat al zijn broers en zussen opgepeuzeld waren, werd Zeus uit veiligheidsoverwegingen naar de berg Ida op Kreta gebracht, waar de mooie nimf Adrastea hem onder haar hoede nam. Zij voedde hem met door bijen gebrachte honing, terwijl de geit Amalthea de baby zoogde met haar eigen melk. Zo kon Zeus zorgeloos opgroeien tot een sterke en gezonde jongeman.

Op het schilderij ligt de kleine Zeus in een diepe slaap in de schoot van zijn pleegmoeder. De  nimf maant met haar hand de geit Amalthea op afstand, zodat zijn middagslaapje niet onnodig verstoord wordt. Het tafereel maakt een gemoedelijke indruk: de koe ligt ontspannen in het gras en de wat onbeholpen sater doet zijn best niet te veel melk te knoeien. Het warme zomerlicht en het idyllische landschap met een doorkijk op een burcht in de verte roepen een mediterrane sfeer op. Nicolaes Berchem is er perfect in geslaagd het veilige en zorgeloze leven van het kindje Zeus te verbeelden. Zijn diepe slaap staat in schril contrast met de levensgevaarlijke situatie waaraan hij op het nippertje is ontsnapt.

Berchem liet zich voor de slapende Zeus inspireren op een beeldje (Baltimore, The Walters Art Gallery) van de populaire beeldhouwer Artus Quellinus (1609-1668). Berchem heeft de stand van het hoofd en de schouders van de putto van Quellinus iets aangepast, zodat het op het schilderij tegen de benen van de nimf aan kan rusten. Zo heeft Berchem in zijn schilderij een directe en herkenbare verwijzing verwerkt naar het werk van een beroemde tijdgenoot.

Berchem was gespecialiseerd in kleine tot middelgrote schilderijen: italianiserende landschappen met enkele figuren en dieren. Dit schilderij vormt daarop een uitzondering door het grote formaat en het mythologische onderwerp. Waarschijnlijk heeft Berchem hiervoor gekozen om kans te maken op een prestigieuze opdracht voor de decoraties van de Oranjezaal van Huis ten Bosch. Amalia van Solms (1602-1675) liet die zaal uitvoeren ter nagedachtenis aan haar overleden echtgenoot, stadhouder Frederik Hendrik (1584-1647). Berchems inspanningen mochten niet baten: de keuze viel niet op hem.

(dit is een bewerkte versie van een tekst gepubliceerd in: L. van der Vinde, Kinderen in het Mauritshuis, Den Haag 2007, pp. 32-33)