Het loflied van Simeon

Rembrandt had een speciale voorliefde voor het Bijbelverhaal waarin wordt verteld van Simeons lofzang. Gedurende zijn lange loopbaan verwerkte hij het in schilderijen, tekeningen en prenten. Deze voorstelling uit 1631 is een van de laatste schilderijen die hij in Leiden vervaardigde, voordat hij zijn geboorteplaats definitief zou verruilen voor de bruisende wereldstad Amsterdam.

De geschiedenis van Simeon wordt verteld in het evangelie van Lucas. Daar leest men dat Maria en Jozef na de besnijdenis van hun kind naar de tempel in Jeruzalem gingen om hun eerstgeborene aan de heer op te dragen en het verplichte offer van twee jonge tortelduiven te brengen. ‘En zie, er was een man in Jeruzalem, wiens naam was Simeon, en deze man was rechtvaardig en vroom, en hij verwachtte de vertroosting van Israël, en de heilige Geest was op hem. En hem was door de Heilige Geest een Godsspraak gegeven, dat hij de dood niet zou zien, eer hij de Christus des Heren gezien had . . . En toen de ouders het kind Jezus binnenbrachten om met Hem te doen overeenkomstig de gewoonte der wet, nam ook hij het in zijn armen en hij loofde God en zeide: Nu laat Gij, Here, uw dienstknecht gaan in vrede, naar uw woord, want mijn ogen hebben uw heil gezien, dat gij bereid hebt voor het aangezicht van alle volken: licht tot openbaring voor de heidenen en heerlijkheid voor uw volk Israël’ (Lucas 2: 25 33).

Rembrandt heeft het ontroerendste ogenblik uit het verhaal uitgebeeld, waarin Simeon zich realiseert dat het langverwachte moment is aangebroken en hij de Heer prijst. Hij heeft zijn hoofd geheven in een lichtbundel die wellicht de goddelijke openbaring symboliseert. Links naast hem knielt Maria, die verrast opkijkt bij Simeons woorden, en naast haar zit Jozef met het koppel duiven in zijn handen. Zij vormen samen met de voor hen staande figuur die de armen ten hemel heft een nietig groepje in de enorme ruimte van de gotische kerk, die geïnspireerd lijkt te zijn op de Hooglandse kerk of de Pieterskerk in Leiden. Het sterke contrast tussen lichte en donkere partijen versterkt dit effect. Veel details in de halfduistere delen van de voorstelling ziet men pas na enige tijd, de gelovigen die zich op de trappen rechts bevinden, en de hogepriester die bovenaan de trappen onder een groot baldakijn zetelt.

Prins Willem IV verwierf Het loflied van Simeon in 1733. Korte tijd later wordt het vermeld op paleis Het Loo, in het ‘schilderijcabinet’ van Anna van Hannover, de jonge echtgenote van de prins. Het hing daar als een pendant van Gerrit Dou’s Jonge moeder, een schilderij dat ongeveer even groot was maar van boven halfrond. Daarom werden van Rembrandts rechthoekige paneel de bovenhoeken afgezaagd en werd een halfronde toog toegevoegd die werd beschilderd. Beide schilderijen flankeerden een Verkondiging aan de herders van Cornelis van Poelenburch (Gray, Musée baron Martin), zodat een ensemble ontstond rond het thema van de geboorte en het jonge leven. In 1989 is Rembrandts schilderij weer teruggebracht op het oorspronkelijke formaat.

(deze tekst is eerder gepubliceerd in: P. van der Ploeg, Q. Buvelot, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis: Een vorstelijke verzameling, Den Haag 2005, p. 144)