Vaas met bloemen in een venster

Dit spectaculaire bloemstilleven van Ambrosius Bosschaert is een van de topstukken uit zijn oeuvre. Tulp, roos, akelei, lis of anjer – alle dertig bloemen zijn heel natuurgetrouw weergegeven, ieder met haar specifieke kenmerken. De lichtval is egaal en alle bloemen zijn goed zichtbaar aan de voorkant van het boeket geplaatst. De enige uitzondering hierop is de paarse kievitsbloem die een beetje verstopt zit tussen de stengels. De scherpte van Bosschaerts kunstenaarsoog wordt nog eens benadrukt met minieme details als een kevertje op de witte roos in het midden of de dauwdruppeltjes op de vensterbank.

De bloemen, waarvan het grootste deel uitheems en zeldzaam was, staan in een bijzonder glas dat versierd is met maskers. De vaas met bloemen staat in een stenen venster, dat het boeket mooi omsluit. Bij de meeste bloemstukken zijn zulke nissen gesloten van achteren, maar Bosschaert opende hier de achterwand om ons een blik te gunnen op een weids heuvellandschap met een breed slingerende rivier. Bosschart was de enige schilder die boeketten schilderde met een landschap als achtergrond. Zo’n landschap, dat als het ware de wereld vertegenwoordigt, past uitstekend bij de bloemen die van heinde en ver gekomen waren. Vermoedelijk had Bosschaert dit idee uit de prentkunst, want daarin zag je dit al eerder. Vreemd genoeg hield hij er geen rekening mee dat er met zo’n open venster ook licht van achteren naar binnen valt, want alle schaduwen komen door een lichtbron schuin van voren. Daaruit blijkt maar weer dat zo’n boeket een geconstrueerde werkelijkheid is, waarbij de bloemen naar de natuur zijn geschilderd, maar het boeket als geheel ontsproten is aan de fantasie van de kunstenaar.

Bosschaert werd geboren in Antwerpen maar was al als jongen met zijn ouders naar Middelburg gekomen. Daar ontwikkelde hij zich tot de eerste specialist op het gebied van boeketten. Er woonden in die tijd veel botanisten en tuinliefhebbers in Middelburg. Een van hen, Johan Somer, stuurde in 1597 aan de beroemde botanist Carolus Clusius in Leiden een ‘conterfeytsel’ van de gele kievitsbloem die in zijn tuin had gebloeid. Het is niet bekend wie dit ‘bloemportret’ heeft geschilderd, maar het zou Bosschaert kunnen zijn geweest. Deze zeldzame bloem komt namelijk op verschillende van zijn boeketten voor, waaronder deze in het Mauritshuis. Omstreeks 1615 is Bosschaert uit Middelburg vertrokken om zich achtereenvolgens in Bergen op Zoom (1615), Utrecht (1616-1619) en daarna Breda (1619-1621) te vestigen. Dat betekent dat hij dit bloemstuk, dat omstreeks 1618 gedateerd moet worden, in Utrecht of in Breda heeft geschilderd.

Bosschaert signeerde zijn schilderijen met een monogram dat hij baseerde op dat van de Duitse kunstenaar Albrecht Dürer. Dat is veelzeggend. Blijkbaar voelde hij zich als bloemenspecialist verwant aan deze beroemde kunstenaar, die een eeuw eerder een van de eersten was geweest om de natuur nauwkeurig te observeren.

(dit is een bewerkte versie van een tekst die gepubliceerd is in: E. Runia, Bloemen in het Mauritshuis, Den Haag 2007, pp. 40-43)