Ontdek het buitengewone leven en werk van kunstenaar Roelant Savery. Van betoverende landschappen en prachtige dieren tot adembenemende bloemstillevens, Savery's veelzijdigheid zal je verwonderen. Wist je dat hij de eerste kunstenaar was die de mysterieuze dodo schilderde? Bewonder zijn meesterwerken, afkomstig uit beroemde musea en privécollecties, en laat je meevoeren in zijn kleurrijke wereld. Of je nu een kunstliefhebber, natuurliefhebber of gewoon nieuwsgierig bent, deze tentoonstelling is een must-see! Mis het niet, van 8 februari tot 20 mei 2024.
Leven in Kortrijk
Roelant Savery werd geboren in Kortrijk (België) in een protestants gezin. Het was een zeer onrustige tijd, midden in de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje. Toen Roelant zes jaar was, week de familie Savery noodgedwongen uit naar Haarlem. Enkele jaren later werd hij schildersleerling bij zijn tien jaar oudere broer Jaques in Amsterdam. Daar werkten de broers na Roelants leertijd samen, tot Jaques in 1603 plotseling overleed aan de pest. Korte tijd later vertrok Roelant naar Praag om te gaan werken voor de Habsburgse keizer Rudolf II. Deze vorst was de grootste verzamelaar van zijn tijd.
Veelzijdige kunstenaar
Meer dan tien jaar verbleef Roelant Savery in Praag, waar hij zich zou ontwikkelen tot een ongelofelijk veelzijdige kunstenaar. Hij koos zijn onderwerpen uit de wijde wereld om hem heen en specialiseerde zich in bos- en berglandschappen, dierstukken en bloemstillevens. Gedetailleerd bracht hij flora en fauna in beeld, waaronder nieuwe soorten die van over de hele wereld naar Europa werden gebracht. Voor een artistieke duizendpoot als Roelant Savery was het hof van Rudolf II een walhalla. De keizer verzamelde niet alleen kunst en wetenschappelijke instrumenten, maar ook planten en dieren. In de tuinen bij Rudolfs paleis in Praag kon Savery de wonderen van de natuur zelf bestuderen. In de warme maanden van het jaar stuurde de keizer hem op pad in Tirol om schetsen te maken van het schitterende landschap. Hij keek zijn ogen uit, ook in de Boheemse dorpen die hij bezocht.
Getalenteerd tekenaar
Roelant Savery was niet alleen schilder, maar ook een getalenteerde tekenaar, die er vaak met zijn schetsboek op uit trok. Hij had een brede belangstelling en kon goed observeren – bij zijn tekeningen krijg je het gevoel dat je even over zijn schouder mee kunt kijken.
Afkomstig uit de Lage Landen moet Savery onder de indruk zijn geweest van de grillige rotsformaties en hoge watervallen in de Alpen. Maar hij tekende ook de mensen die hij tegenkwam: boeren en buitenlui, bedelaars en Boheemse soldaten te paard, uitgedost in kleurrijke kleding. Bijzonder zijn de tekeningen die Savery maakte van joodse gelovigen in de Neualtschul, de synagoge in Praag. Ze behoren tot de vroegste eigentijdse voorstellingen van joden.
Pionier van het bloemstilleven
Roelant Savery was een pionier van het bloemstilleven, een genre dat kort na 1600 tot bloei zou komen in de Hollandse en Vlaamse schilderkunst. Het vroegste geschilderde bloemstilleven van een Nederlandse kunstenaar dat we kennen, is een werk van Savery uit 1603. Schijnbaar achteloos zijn alle bloeiende soorten geschikt in een glazen vaasje dat in een stenen nis is geplaatst.
Savery heeft alle soorten gedetailleerd naar de natuur geschilderd: een rode tulp, een bleekblauwe iris, kievitsbloem, akelei, een Franse roos en bovenin een egelantier. Het zijn soorten, die vanaf de 16de eeuw werden geïmporteerd uit verre oorden – de wilde orchidee rechts is een inheemse soort. Met evenveel aandacht gaf Savery de kleine dieren en insecten weer, waaronder twee zandhagedissen en een reusachtige kever.
Terug naar Nederland
Eén of twee jaar na de dood van Rudolf II in 1612 keerde Roelant Savery terug naar Nederland. Hij ging eerst in Amsterdam wonen, maar vestigde zich uiteindelijk in Utrecht. In 1621 kocht hij daar een monumentaal pand aan de Boterstraat, waar hij met diverse familieleden ging samenwonen (hij zou nooit trouwen). Achter het huis legde Savery een tuin aan met kostbare planten en bloemen. Zo hoefde hij niet van huis te gaan om inspiratie op te doen voor zijn bloemstillevens.
Zijn leven lang schilderde Savery landschappen die hij bevolkte met mensen en dieren. Hij hield van schilderachtige details, zoals knoestige bomen die lijken op menselijke figuren. Vaak gaf hij Romeinse ruïnes weer, die zich fraai aftekenen tegen een helderblauwe lucht. Savery was nooit in Italië geweest, maar hij kende dat soort ruïnes van prenten.
Dierenschilder
De Romeinse dichter Ovidius beschrijft hoe Orpheus de dieren betovert met zijn muziek. Alle dieren van de schepping komen samen als zij hem op zijn lier horen spelen, zonder elkaar naar het leven te staan. Roelant Savery greep het onderwerp aan om te laten zien waar hij goed in was: het schilderen van dieren. Het zijn heel veel verschillende soorten: een paar leeuwen, een jachtluipaard, neushoorn en kameel, maar ook runderen en ander vee en heel veel vogels. Een struisvogel tekent zich af tegen de blauwe achtergrond. Rechts zit een dodo op een rots. In diverse dierstukken schilderde Savery deze uitgestorven vogel.
De dodo
De dodo was een loopvogel die leefde op het eiland Mauritius, in het westen van de Indische Oceaan. Nadat Nederlandse zeevaarders daar in de vroege 17de eeuw aan wal waren gegaan, was het snel afgelopen met de vogel. De dodo stierf uit door intensieve jacht en geïmporteerde ziektes. Sindsdien is de dodo een bekend symbool van het uitsterven van soorten als gevolg van menselijk handelen.
Keizer Rudolf II had een dodo in zijn omvangrijke collectie zeldzame dieren. Of het om een levend of opgezet exemplaar ging, staat niet vast. Roelant Savery heeft de vogel in Praag leren kennen. Hij werd de kunstenaar van de dodo, de eerste die deze vogel schilderde. Opvallend is dat Savery’s dodo’s behoorlijk zwaarlijvig zijn – in werkelijkheid was het dier slanker. Dit lijkt te suggereren dat Savery zich baseerde op een opgezet dier, dat was geprepareerd met teveel vulsel. In het museum in Praag wordt een bovenkaakbotje bewaard, waarschijnlijk van de dodo uit Rudolfs bezit. Savery’s dodo met zijn ronde vormen werd door andere kunstenaars nagevolgd.
