Den Haag, 8 maart 2022 - Het Mauritshuis kan tijdelijk een nieuwe bruikleen toevoegen aan zijn collectie. Catharina van Hemessen schilderde rond 1555 'Rust op de vlucht naar Egypte'. Afgebeeld zijn een zittende Maria die haar baby Jezus teder omhelst. Op het schilderij ontdekten Mauritshuis-restaurator Carol Pottasch en kunsthistorisch onderzoeker Yvette Bruijnen onder de bovenste verflagen een geknielde figuur aan de rechterzijde: een vrouw in voorname burgerkleding. Schilderijen van Catharina van Hemessen zijn zeer zeldzaam en met de bruikleen aan het Mauritshuis zijn er nu twee schilderijen van haar hand in Nederlandse musea te zien.
Tedere omhelzing
De vlucht naar Egypte (Matteüs 2:13-14)* en de rustpauze tijdens deze reis (apocrief evangelie Pseudo-Matteüs) zijn talloze malen vereeuwigd in de schilderkunst van de 16de en 17de eeuw. Catharina van Hemessen (1528-na 1567) was een Antwerpse schilder die tijdens haar leven al grote roem vergaarde. Met veel zorg voor detaillering van de figuren en het landschap schilderde zij de compositie met extra aandacht voor de tedere omhelzing van moeder en kind. Terwijl Maria haar gezicht tegen haar baby houdt, kijkt Jezus guitig onze kant op. Maria draagt een gewaad met uitbundige plooien. Achter haar is een bebost landschap met een verscholen dorp en kerktoren, verderop hoge bergen. Rechts achter Maria is Jozef te zien en de ezel waarop zij met haarkind naar Egypte reist.
Verborgen verrassing
Tijdens onderzoek naar het schilderij in het restauratieatelier van het Mauritshuis troffen Yvette Bruijnen en Carol Pottasch een verborgen figuur aan. Van Hemessen had oorspronkelijk rechts onder een geknielde vrouw geschilderd. Dankzij onderzoek met röntgenstraling is te zien dat de vrouw een lang gewaad draagt met gevulde schouders, een opstaande kraagje en een hoofddeksel. Misschien is zij de opdrachtgeefster van het schilderij geweest. Wie zij is geweest is tot nu toe een raadsel, net als waarom zij is weg geschilderd. Mogelijk overleed de geportretteerde vrouw voordat het werk klaar was. De overschildering (waardoor de vrouw verdween) is waarschijnlijk door een andere hand gedaan. Van Hemessen vertrok in 1556 uit Antwerpen en had misschien geen tijd meer de overschildering zelf te voltooien?
Beroemd
Een vrouw in de schilderkunst is eeuwenlang bijzonder geweest. Een vrouw in het 16de-eeuwse Antwerpen die tijdens haar leven in de Nederlanden en Italië al beroemd was, is zeer uitzonderlijk. Van Hemessen was de eerste in de Nederlandse schilderkunst (vrouw én man) die zichzelf in 1548 afbeeldde als schilder voor een schildersezel. Er zijn 13 werken van haar hand overgeleverd die zij, weer bijzonder, vaak van datering en signatuur voorzag. In het Rijksmuseum bevindt zich een klein portret van een onbekende vrouw, geschilderd door Van Hemessen in 1548, dat recent is gerestaureerd. Van het leven van de schilder is weinig bekend. Van Hemessen trouwde in 1554 met een organist, in 1556 reisde zij in het gevolg van Maria van Hongarije, de landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden, naar Spanje. Mogelijk ook om deze reden is na haar huwelijk slechts één schilderij van haar bekend.
Catharina van Hemessen, Rust op de vlucht naar Egypte, ca. 1555. paneel, 75 x 69,5 cm. In bruikleen van particuliere collectie voor twee jaar vanaf 2022.
Rondom Internationale Vrouwendag (8 maart) zet het Mauritshuis de schijnwerper op vrouwen die het lukte zich naar de top van de 17de-eeuwse kunstwereld te schilderen. https://www.mauritshuis.nl/internationalevrouwendag/
*Dit evangelie verhaalt dat wijzen uit het oosten zochten naar de pasgeboren ‘koning van de Joden’. Herodes, koning van Judea ten tijde van de Romeinse bezetting, hoorde hiervan en gaf zijn soldaten bevel om naar Bethlehem te gaan en alle jongetjes tot twee jaar oud te doden. Een engel verscheen echter in een droom aan Jozef en droeg hem op om samen met Jezus en Maria naar Egypte te vluchten.
