Den Haag – Van 12 september 2024 tot en met 5 januari 2025 organiseert het Mauritshuis de tentoonstelling Het verdwenen museum. Bezoekers ontdekken dat tussen 1822 en 1875 niet één, maar twee musea te vinden waren in het Mauritshuis. Op de bovenverdieping bevond zich namelijk het Koninklijk Kabinet van Schilderijen met kunstwerken uit de huidige Mauritshuis-collectie. Op de benedenverdieping was het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden gevestigd, een museum met duizenden objecten van over de hele wereld. De zalen stonden er bomvol. In de tentoonstelling brengt het Mauritshuis het zeldzaamhedenkabinet tijdelijk terug met ruim 120 bruiklenen: sieraden, poppen, vazen, reukflessen, harnassen, wapens, een pagode en zelfs haarvlechten. Het verdwenen museum biedt ook een kritische blik op de rijke, maar vaak complexe geschiedenis en de invloed daarvan op het heden. Hoe en waarom werd er verzameld? Welke verhalen werden er bij de objecten verteld en kloppen die wel?
Een beruchte hoed met kogel
Tijdens het beleg van Roermond in 1632 werd Ernst Casimir, een lid van de Friese tak van de Oranjes, fataal getroffen door een kogel terwijl hij de loopgraven inspecteerde. De vilten regenhoed die hij toen droeg, werd als kostbare herinnering binnen de familie doorgegeven. Koning Willem I schonk deze kort na de oprichting aan het Kabinet. Daar kreeg de hoed plots een andere betekenis. Het was toen niet meer de hoed van Ernst Casimir uit 1632, maar het hoofddeksel van Willem van Oranje, dat hij droeg toen hij in 1584 in het Prinsenhof te Delft werd neergeschoten.
''Duivelswerk''
De bezoeker van toen kon diverse Chinese ivoren ‘puzzelballen’ bewonderen, die het verfijnde Chinese vakmanschap van ivoor snijden vertegenwoordigden. Dit exemplaar, gedateerd rond 1770-1780, heeft negen lagen en veertien kijkgaatjes. Met behulp van een pennetje is het mogelijk de binnenste ballen ten opzichte van elkaar te draaien en meer te ontdekken van dit ivoren ‘collector’s item’. Deze puzzelballen waren vooral bedoeld om het publiek zich te laten vergapen. Het was onvoorstelbaar dat zoiets gemaakt kon worden, wat zo’n puzzelbal de bijnaam "duivelswerk" bezorgde.
Een kijkje binnen
Hoe de ruimtes van het Kabinet aangekleed waren, is niet bekend. Er bestaat welgeteld één afbeelding waarop bezoekers worden rondgeleid door de toenmalige conciërge Hendrick Hentzepeter (1781-1845). Op de prent uit 1843 zijn een Chinese pagode, een pop in traditionele klederdracht en een porseleinen vaas te zien. Aan het plafond hangt een kajak waarin een figuur is afgebeeld, waarover de handleiding uit 1824 meldt dat het gaat om een "IJslandse visscher in zijn kanoo of cajak". De visser zou in 1767 op de Hofvijver van Den Haag hebben gevaren. Volgens de Vlissingsche Courant van 1839 was hij zelfs door een storm op het strand van Scheveningen beland en vervolgens zou zijn lichaam zijn opgezet. Uit onderzoek blijkt dit een pure mythe te zijn. De kajak was feitelijk een Groenlandse jachtkajak die in de 18de eeuw behoorde tot de stadhouderlijke collectie; de “visscher” blijkt geen echte man maar een pop. Via omzwervingen was de kajak in het Kabinet terechtgekomen.
Dankzij de handleiding uit 1824 weten we wel precies hoe de zalen van het Kabinet waren ingedeeld. De eerste twee zalen waren gevuld met Chinese objecten, waaronder porseleinen vazen, ivoorkunst en alledaagse voorwerpen. De derde en grootste zaal was gewijd aan Japan, met als ‘’eye-catcher’’ de grote maquette van het eiland Deshima. De vierde zaal bevatte objecten uit alle werelddelen. Door objecten uit verschillende culturen tegenover elkaar te plaatsen werden culturen met elkaar vergeleken. De eerste directeur van het museum, Reinier Pieter van de Kasteele, wilde hiermee de ontwikkeling van de ‘beschaving’ inzichtelijk maken. Hij rangschikte culturen op een ladder, waarbij hij de Europese cultuur als ‘meest hoogstaand’ bestempelde. De laatste zaal wakkerde de nationale trots nog meer aan met voorwerpen die verwezen naar de 'vaderlandse' geschiedenis, het Koninklijk Huis en de voormalige stadhouders. Het doel hiervan was dat bezoekers, met de inspirerende verhalen van ‘grootse voorouders’ vers in gedachten, de laatste zaal van het Kabinet zouden verlaten met een gevoel van hernieuwde nationale eigenwaarde.
