Neuro-onderzoek wijst uit, dat het kijken naar een echt schilderij in het Mauritshuis het brein op een andere wijze activeert dan wanneer een reproductie van dat schilderij wordt getoond. De kijker heeft een tien keer sterkere emotionele reactie wanneer degene oog in oog staat met het schilderij in het museum. Met behulp van elektro-encefalogram (EEG) kon worden vastgesteld dat echte kunstwerken, waaronder het Meisje met de parel, in vergelijking met reproducties, een krachtige, positieve emotionele reactie oproepen. Aan het geheim achter de aandacht voor het Meisje ligt bovendien een bijzonder neurologisch fenomeen ten grondslag: anders dan bij andere schilderijen wordt de kijker door haar ‘gevangen gehouden’ in een Sustained Attentional Loop (een loop (lus) van visuele aandacht). Het is de eerste keer dat het Mauritshuis een onderzoek op deze manier naar zijn schilderijen heeft laten uitvoeren.
Sterkere emotionele reactie
Zowel het Meisje als de vier benchmark-schilderijen* hadden in het echt een veel hogere 'benaderingsbehoefte' dan dezelfde werken in reproductie: maar liefst tien keer. Dit wijst volgens de onderzoekers op een krachtige emotionele reactie die het kijken naar kunst oproept, inclusief de omringende ambiance (lijst schilderij, verlichting enz). Maar het Meisje trok, in vergelijking met de andere onderzochte schilderijen, duidelijk de meeste aandacht van allemaal.
Oog-mond-parel
De bezoeker kijkt, zoals meestal bij gezichten, eerst naar de ogen en mond van het Meisje, maar daarna trekt de aandacht naar de parel. Deze leidt het oog dan weer naar de gezichtskenmerken van ogen en mond, om dan opnieuw naar de parel te gaan enzovoort. Dit fenomeen (Sustained Attentional Loop), waardoor je langer naar het schilderij blijft kijken dan naar welk ander onderzocht schilderij in het Mauritshuis, is alleen bij het Meisje met de parel geconstateerd.
Zelfreflectie
Een andere opvallende uitslag van het onderzoek is het feit, dat bij het kijken naar het Meisje de precuneus veruit het meest wordt gestimuleerd. De precuneus is het deel van de hersenen dat betrokken is bij het bewustzijn, zelfreflectie en het geheugen van persoonlijke levenservaringen. Dit resultaat was tijdens het onderzoek significant hoger bij het kijken naar het Meisje dan bij vier andere schilderijen uit de collectie van het Mauritshuis die als benchmark op dezelfde wijze als het beroemde schilderij van Vermeer werden onderzocht.
Het onderzoek
Het Mauritshuis was opdrachtgever aan het bedrijf Neurofactor, dat verantwoordelijk was voor de onderzoeksopzet. Vanuit de wens van het Mauritshuis dat het onderzoek wetenschappelijk verantwoord moest zijn, heeft Neurofactor dit onderzoek mede laten uitvoeren door Neurensics, een onafhankelijk onderzoeksbureau voor consumer neuroscience. Professor Dr. Victor Lamme, Dr. H. Steven Scholte en Drs Andries van der Leij (mede-eigenaren van Neurensics) zijn verantwoordelijk voor de wetenschappelijke betrouwbaarheid van alle studies en doceren daarnaast aan de Universiteit van Amsterdam. Liselore Tissen (Universiteit Leiden, TU Delft, KNAW) heeft als onafhankelijke externe wetenschapper het onderzoek bijgestaan met advies. Zij heeft eerder onderzocht op welke manier (3D) reproducties de perceptie van het Meisje met de parel en de museale-ervaring van de bezoeker kunnen versterken, waarop dit onderzoek een vervolg is.
Uitvoering onderzoek
Het onderzoek bestond uit twee fasen. Eerst kregen tien personen in het Mauritshuis een draagbare EEG-cap en eye-tracker op. Zij liepen een route door het museum, waarbij zij het Meisje en de vier andere schilderijen uit de collectie te zien kregen. Dezelfde tien proefpersonen kregen vervolgens drie reproducties** te zien van de schilderijen in de bibliotheek van het Mauritshuis, ook met EEG-cap en eye-tracker op. Tien andere proefpersonen deden hetzelfde, maar bekeken eerst de reproducties en gingen daarna het museum in. In fase twee van de studie werden op de Universiteit van Amsterdam bij 20 respondenten een 'functionele MRI'-hersenscan (fMRI) afgenomen. Tijdens de scan zagen de proefpersonen reproducties van de vijf schilderijen uit het Mauritshuis. Vijf proefpersonen deden zowel mee aan fase 1 als fase 2 van het onderzoek.
Martine Gosselink, Algemeen directeur Mauritshuis: ''We zien overal reproducties van beroemde schilderijen, vooral van Vermeers Meisje met de parel. Dat een bezoek aan het Mauritshuis of aan andere musea een grote emotionele meerwaarde kent, is met dit onderzoek definitief bewezen.''
Martin de Munnik, co-founder & business developer Neurensics: ''Dit was voor ons de meest bijzondere opdracht van de afgelopen jaren. Het mogen kijken naar het effect van een beroemd schilderij als het Meisje was voor onze wetenschappers een unieke ervaring. Dat het Meisje bijzonder is, was wel te voorspellen. Maar het waarom was ook voor ons een verrassing. De ontdekte Sustained Attentional Loop, is de feitelijke verklaring achter allerlei meningen die men had over de aandacht die het Meisje van ons vraagt. Een impact die nog eens versterkt wordt wanneer het werk in een museum bewonderd wordt.''
Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam: "Kunst kijken prikkelt je brein op verschillende niveaus. Het roept opwinding op, zet aan tot fantaseren en laat je nadenken over wat je ziet. Het is een ultieme verrijking, waarbij je hersenen optimaal worden geactiveerd."
Liselore Tissen, Universiteit Leiden, TU Delft, KNAW: ''Het is een unicum dat een museum kunst inzet om niet alleen onderzoekers van verschillende vakgebieden samen te laten komen, maar dit ook in de praktijk toe te passen en daarbij de ervaring van de bezoeker op de eerste plaats te zetten.''
Vera Carasso, directeur Museumvereniging: ''We leven in een tijd waarin we steeds meer geconfronteerd worden met kopieën en interpretaties van de werkelijkheid. Je zou kunnen denken dat écht, échte kunst of voorwerpen daarmee minder belangrijk worden, maar het tegenovergestelde is waar: echt wordt júist steeds belangrijker. Een kennismaking met een écht kunstwerk is veel intenser dan met een kopie. Hoe geweldig dat dit effect nu ook wetenschappelijk is aangetoond en te zien is in de hersenactiviteit. De uitkomsten van dit nieuwe onderzoek zijn belangrijk en relevant voor de hele museumsector.''
*De 'benchmark'-schilderijen die, naast het Meisje, werden meegenomen in het onderzoek waren: Rembrandt, Zelfportret, 1669; Rembrandt, De anatomische les, 1632; Vermeer, Gezicht op Delft, c. 1660-61 en Van Honthorst, De vioolspeelster, 1626.
**Vermeer, Meisje; Rembrandt, Zelfportret; Van Honthorst, Vioolspeelster. De reproducties van De anatomische Les en Gezicht op Delft waren niet op ware grootte beschikbaar.
