Lachende jongen

Dit is de meest geslaagde lach uit de zeventiende-eeuwse Hollandse schilderkunst: een volle ontwapenende lach van een jongetje, in losse penseelstreken geschilderd door Frans Hals. Onbeschaamd toont de jongen zijn allesbehalve hagelwitte tanden. Zijn warrige haardos, ook met snelle streken opgezet, versterkt het onbevangen plezier dat van dit schilderij afstraalt. Voor de moderne toeschouwer - maar ongetwijfeld ook voor de zeventiende-eeuwse - is het bijna onmogelijk om niet even naar hem terug te lachen, zo aanstekelijk werkt zijn vrolijkheid.

De Lachende jongen is geen portret. Hals heeft hier geen gelijkenis van een bestaande jongen willen vervaardigen, maar heeft zich vooral gericht op het vastleggen van de spontane lach. De lach is een bijzonder moeilijke expressie om te verbeelden, zoals bij andere kunstenaars ook wel te zien is. Een geschilderde lach doet al snel gekunsteld aan; soms is er zelfs sprake van een grimas waar een schaterlach bedoeld is. Maar Hals’ opmerkelijke observatietalent en zijn onnavolgbare schilderstijl, maakten dat hij op dit terrein met kop en schouders boven zijn collega-schilders uitstak.

Hals heeft meer lachende jongens en meisjes geschilderd. Soms als onderdeel van een zintuigenreeks. Deze schilderijen waren erg populair, getuige het flinke aantal kopieën dat ernaar gemaakt is. Bijzonder is dat Hals ook lachende mensen geportretteerd heeft. Heel anders dan tegenwoordig lieten mensen zich in de zeventiende eeuw praktisch nooit lachend afbeelden. Maar aan een kunstenaar die het uitbeelden van expressie zo goed beheerste, kon men zo’n afwijkende wens wel toevertrouwen. Toch, een lach zo breed en uitbundig als op de Lachende jongen is ook op Hals’ portretten nergens terug te vinden.

(dit is een bewerkte versie van een tekst gepubliceerd in: L. van der Vinde, Kinderen in het Mauritshuis, Den Haag 2007, pp. 44-45)