Het Mauritshuis presenteerde vandaag de resultaten van het onderzoek naar drie schilderijen uit eigen collectie. Van twee was niet zeker of ze van de hand van de grote meester waren of uit zijn atelier kwamen. In het restauratieatelier werden alle drie uitgebreid onderzocht. Twee van de drie schilderijen konden ook worden gerestaureerd.
Het onderzoek leverde veel nieuwe inzichten op, onder meer over de mogelijke toeschrijving al dan niet aan Rembrandt. Het Mauritshuis wijdt een presentatie aan het project Rembrandt? in zaal 10 van het museum. De drie schilderijen zijn: Portret van Rembrandt met ringkraag (ca.1629), Studie van een oude man (ca. 1655-1660) en Tronie van een oude man (ca.1630).
Met steun van het Lucas Fonds.
Rembrandt van Rijn (atelierkopie), Portret van Rembrandt met ringkraag (c. 1629)
Van dit portret uit 1629 was al 25 jaar bekend dat het geen echte Rembrandt is. In 1999 werd ontdekt dat het een kopie is van een vroeg zelfportret van Rembrandt uit de collectie van het Germanisches Nationalmuseum in het Duitse Neurenberg. Beide schilderijen werden toen voor het eerst bij elkaar gebracht en uitgebreid onderzocht. Toen werd duidelijk dat het museum in Neurenberg de echte Rembrandt bezat, het Mauritshuis een eigentijdse kopie.
De eerste ‘dominosteen’ die in 1999 om ging en het beeld rondom de eerdere toeschrijving aan Rembrandt deed kantelen was de vondst van een voorbereidende schets onder de verf van het schilderij in het Mauritshuis. Bij schilderijen die met zekerheid van Rembrandts hand zijn komen we dit niet tegen. Het portret is in het Mauritshuis is nu gerestaureerd en weer onderzocht. Vraag blijft: wie schilderde het dan wel? De experts twijfelen. Misschien fijnschilder Gerrit Dou, Rembrandts eerste leerling uit Leiden.
Het eindoordeel blijft, ook na het nieuwe onderzoek: kopie uit het atelier van Rembrandt.
Rembrandt (atelier), Studie van een oude man, c. 1655-60
Aan de maker van dit schilderij werd al lange tijd getwijfeld. Rembrandt of geen Rembrandt? De matige conditie van het doek met veel verkleurde overschilderingen gaf zijn geheimen niet prijs. Voor het project Rembrandt? werd het onderzocht en gerestaureerd. Opvallend: er zit een signatuur op het doek 'Rembrandt f' ['Rembrandt fecit', 'door Rembrandt gemaakt'] die vrijwel zeker van hem zelf is. Die is namelijk aangebracht toen de verf nog nat was en het handschrift is ook helemaal dat van Rembrandt. Het was in de 17de eeuw echter niet ongebruikelijk dat een meester het werk van een leerling signeerde (dat verkocht beter).
Nu het werk is gerestaureerd concluderen de kenners dat de uitvoering niet overtuigend is. In schilderijen van Rembrandt is elke penseelstreek raak getroffen, hier niet. Dit werk oogt 'moeizaam', of een leerling zijn best heeft gedaan om de meester na te bootsen. De ogen zijn vlekkerig, de neus is minder duidelijk. Langs de kin van de man zijn in de onderlaag stevige lijnen aangebracht als correctie tijdens het schilderen. Mogelijk Rembrandt zelf die het werk van zijn leerling corrigeerde.
Eindoordeel: gemaakt door een medewerker uit Rembrandts atelier
Rembrandt (atelier), Studie van een oude man, c. 1655-60
Ook bij dit schilderij twijfelden de experts. In het verleden was dit werk soms een Rembrandt, soms weer niet. Uit onderzoek bleek, dat het paneel waarop de tronie is geschilderd, van dezelfde boom afkomstig is als van twee schilderijen die zeker van Rembrandt zijn. Dus dit paneel is zeer waarschijnlijk in het atelier van Rembrandt geschilderd. Een röntgenfoto toonde aan dat de maker tijdens het schilderen wijzigingen aanbracht. Dat gebeurt bij een kopie meestal niet. De penseelvoering is wat grof, de rode accenten in het oog van de man zijn 'on-Rembrandts', de verfstreken missen precisie. Daar staat tegenover dat andere onderdelen weer van hoge kwaliteit zijn, zoals de overtuigende wijze waarop de muts op het hoofd van de oude man is geplaatst. De achtergrond bleek te zijn overschilderd met een verf die Rembrandt in die vroege periode niet gebruikte. Deze overschilderde achtergrond kan met de huidige technieken helaas niet worden verwijderd om het oordeel definitief te kunnen vellen.
Voorlopig eindoordeel: Mogelijk is het van een leerling of medewerker van zijn atelier, of toch van Rembrandt zelf? Het vraagteken blijft staan.
