Het Meisje was nog jong toen Vermeer haar schilderde, maar net als mensen rimpels krijgen als ze ouder worden, verraden schilderijen hun leeftijd met barstjes. Het fijne netwerk van barstjes dat na verloop van tijd op een schilderij verschijnt, wordt ‘craquelé’ genoemd. U kunt het zien als een charmant onderdeel van het verouderingsproces: een teken dat het Meisje al meer dan 350 jaar bestaat.
Het bestuderen van craquelures is gewoonlijk niet iets waar restauratoren zich als onderdeel van een behandeling intensief mee bezighouden, maar het team dat het Meisje in 1994 onder handen nam, was gefascineerd door haar barstjes. Jørgen Wadum, een van de restauratoren, maakte een schematische weergave van de verschillende soorten craquelé en het ontstaan ervan in het Meisje:
- Een zichtbaar patroon van ouderdomscraquelé,
- Spinnenwebcraquelé, het gevolg van een stoot of druk op een bepaald punt,
- In de hoeken: craquelé dat is ontstaan doordat er te hard op de spieën van het spieraam is geslagen,
- Fijn craquelé in de grondering, ontstaan direct na het gronderen.
In 1994 vroegen de onderzoekers zich af waarom de barstjes in het gezicht van het Meisje zo breed en donker waren. Dit is deels veroorzaakt door vroegere restauratiebehandelingen die meer kwaad dan goed gedaan hebben.
Bij de restauratie in 1882 werd een bedoekingslijm op waterbasis gebruikt waardoor het originele doek sterk kromp. Dit resulteerde in cupping van de verf en grondering en een aantal lacunes. Toen het schilderij in 1915 opnieuw werd behandeld, werd de vernis ‘geregenereerd’ met materialen die opnieuw weinig goed deden, waaronder copaïvabalsem, een boomhars. Dit kwam in 1994 aan het licht bij de analyse van zwart materiaal in de barstjes.
Nieuw licht op de barstjes
Bij het huidige onderzoek Meisje in de schijnwerper heeft onze apparatuur nog meer informatie over de barstjes verzameld.
Op de strijklichtfoto (hierboven) zien we het driedimensionale reliëf van het schilderij, waaronder ook de cracquelé en de cupping van de verf bij de barstjes.
Als kleine stukjes verf en grondering loskomen van het doek kunnen er stukjes afvallen en blijven er lacunes achter. Op de röntgenfoto zijn die herkenbaar als zwarte vlekjes.
Met het blote oog is niets van deze lacunes te zien omdat ze bij de behandeling in 1994 zorgvuldig zijn opgevuld en geretoucheerd. (Zoals ik beschreef in mijn blog over restauratiegeschiedenis zijn sommige losgeraakte stukjes die aan de vernis vast zaten bewaard als verfmonsters.)
Kleur/topografie
De kleur/topografiescanner bediend door Mathijs van Hengstum van TU Delft verzamelt op microscopisch niveau in ultrahoge resolutie informatie over het craquelépatroon. Op het schilderij worden fijne verticale en horizontale lijnen geprojecteerd die geregistreerd worden door twee camera’s aan weerzijden van het schilderij. De afwijkingen in deze lijnen worden door een computer vertaald in topografische informatie over het schilderij. Met de kleur-/glans-/topografiescanner kon Willemijn Elkhuizen van de TU Delft verschillen in de glans, kleuren en topografie detecteren. Dit is vooral van belang in de achtergrond van het Meisje. We weten dat de achtergrond oorspronkelijk een donkergroen-zwarte kleur had, maar de kleur en glans zijn in de loop van de tijd veranderd, waardoor die er grijs en vlekkerig uitziet. De Hirox hybride 3D digitale microscoop legt beelden vast van het reliëf van het schilderij. De kop van de microscoop roteert 360 graden zodat de textuur van alle kanten wordt vastgelegd. De barsten zijn te zien als pieken en dalen.
